Case-Inclusive Transparency for a Digital and Open Government (kortweg: CITaDOG) is een multidisciplinair onderzoeksproject dat als Vidi-project wordt gefinancierd door NWO en als Icon-project door Tilburg University (Digital Sciences for Society). Centraal in het onderzoek staan de gevolgen van actieve openbaarmaking van een specifieke categorie van overheidsdocumenten: beschikkingen. Dit zijn overheidsbesluiten die betrekking hebben op een individueel geval, zoals vergunningverlening, subsidieverstrekking of sanctieoplegging.
Beschikkingen worden doorgaans alleen gecommuniceerd aan degenen voor wie ze zijn bestemd of die hierdoor rechtstreeks worden geraakt. Dat betekent dat een burger die wordt geconfronteerd met een bepaalde beschikking, hooguit de toepasselijke wettelijke regels en beleidsregels kan raadplegen, maar niet de toepassing van die regels in andere (vergelijkbare) gevallen. Waar rule-based transparantie in de vorm van openbaarmaking van wettelijke bepalingen en beleidsregels tot norm is verheven, ontbreekt het momenteel aan case-inclusive transparantie. De behoefte aan ‘zaaksinclusieve’ transparantie neemt echter toe naarmate (wettelijke of beleids-) regels steeds minder ‘regelrecht’ voorschrijven wat de uitkomst daarvan in het concrete geval zou moeten zijn.
Openbaarheidswetgeving, zoals de Wet open overheid, kan hierin een belangrijke ‘game changer’ zijn door te verplichten tot openbaarmaking van beschikkingen voor eenieder. Als gevolg van deze wetgeving worden overheden aangemoedigd om beschikkingen voor een ieder beschikbaar te stellen. Dit betekent echter niet automatisch dat openbaarmaking van beschikkingen ook daadwerkelijk de informatiepositie van burgers zal versterken
Binnen CITaDOG staan daarom drie uitdagingen centraal:
Openbaarheidswetgeving betekent nog niet dat alle beschikkingen ineens openbaar worden. Wij willen daarom vaststellen in welke mate en op welke wijze overheden beschikkingen openbaar maken en in hoeverre deze openbaarmakingspraktijken in overeenstemming zijn met de geldende openbaarheidswetgeving (waaronder de Wet open overheid)
Om beschikkingen zinvol met elkaar te kunnen vergelijken, is het van belang dat die daadwerkelijk met elkaar kunnen worden verbonden. Vanwege de grote hoeveelheid beschikking die beschikbaar komt, zijn data science technieken (natural language processing) noodzakelijk om patronen in besluitvorming te herkennen
Wanneer beschikkingen voor een ieder toegankelijk zijn, kan dit het proces van overheidsbesluitvorming drastisch beïnvloeden. Ambtenaren kunnen zich ‘geremd’ voelen in hun beslissingsruimte, omdat zij zich conformeren aan eerdere beschikkingen van anderen (binnen of buiten dezelfde overheidsorganisatie). En burgers zullen zich voor diezelfde ambtenaren juist beroepen op ‘open’ beschikkingen die in hun straatje passen.
CITaDOG wil op verschillende wijzen impact realiseren:
Het bestuursrecht richt zich vanouds op rule-based transparantie: wetten en beleidsregels moeten algemeen worden gepubliceerd en bovendien moet in een beschikking ten minste worden verwezen naar de wettelijke bepaling die de juridische grondslag vormt voor deze beslissing in het individuele gevallen. Transparantie moet echter niet alleen betrekking hebben op de toepasselijke regel, maar ook op de toepassing daarvan in andere gevallen. Die ‘zaaksinclusieve’ invulling van transparantie kan onder meer doorwerken in een eis van ‘vergelijkend motiveren’ of in een ruime interpretatie van het recht van een burger op toegang tot het dossier in diens eigen ‘zaak’. CITaDOG doet voorstellen voor een moderne, zaaksinclusieve herinterpretatie van klassieke beginselen, zoals het motiveringsbeginsel.
Beschikkingen hebben ondanks hun variëteit in verschijningsvormen (vergunningen, subsidies, sancties, etc.) een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Toch worden beschikkingen vooralsnog veel minder gestructureerd dan rechterlijke uitspraken (met de bekende ECLI-standaard), hetgeen in de weg staat aan grootschalige analyse van deze beschikkingen. CITaDOG ontwikkelt de tools die deze geautomatiseerde analyse alsnog mogelijk moeten maken.
Een open overheid heeft invloed op de werkwijze van ambtenaren. Door toenemende openbaarmaking van overheidsdocumenten kan een ambtenaar als screen-level bureacrat niet alleen veel meer informatie (online) raadplegen, maar moet hij zich ook verhouden tot die informatie, al dan niet hiertoe aangezet door burgers die zich op geopenbaarde beschikkingen beroepen. CITaDOG onderzoekt op welke verschillende wijzen openbaarmaking van beschikkingen van invloed is op besluitvorming door ambtenaren.